Ở Ireland, con số GDP là vô nghĩa

Nếu đo bằng GDP thì nền kinh tế Ireland đã sụt giảm 4,7% vào tháng 9-2023 so với cùng kỳ năm trước. Thế nhưng Chính phủ Ireland xem ra không có gì lo ngại, bởi họ biết mức độ sụt giảm GDP cao như thế là do hoạt động kinh doanh trên thế giới của các công ty đa quốc gia đóng trụ sở để khai thuế ở Ireland đang chững lại, phản ánh khó khăn của kinh tế thế giới nói chung chứ không phải của Ireland. Tính riêng nền kinh tế nội địa, Ireland cho biết mức tăng trưởng đến tháng 8-2023 là 2,6% so với cùng kỳ năm trước.

Rất nhiều tập đoàn đa quốc gia, nhất là các công ty công nghệ và các hãng dược phẩm, chọn Ireland làm trụ sở chính để tận dụng mức thuế thu nhập doanh nghiệp khá thấp của nước này, chỉ 12,5%. Vì thế khi nhà máy lắp ráp iPhone ở Trung Quốc giảm sản lượng hay Pfizer tăng lượng thuốc làm ra tại Hàn Quốc lên, tất cả đều tác động lên GDP của... Ireland ở tuốt bên châu Âu, dù sự tăng giảm này không đem lại công ăn việc làm hay thu nhập cho người dân Ireland. Đó là bởi Apple hay Pfizer dù có nhà máy ở nhiều nước châu Á nhằm tận dụng giá nhân công rẻ, vẫn ghi nhận thu nhập chung, nhất là thu nhập từ bản quyền sở hữu trí tuệ, tại Ireland. Hiện có trên 1.500 tập đoàn đa quốc gia chọn Ireland làm trụ sở chính.

Kỷ lục của sự méo mó con số thống kê là vào năm 2015 khi GDP của Ireland tăng đến 26%; sau này người ta mới phát hiện hầu hết mức tăng khổng lồ của năm 2015 là do Apple quyết định chuyển các tài sản sở hữu trí tuệ của Apple sang Ireland. IMF tính toán vào năm 2018, có đến một phần tư tăng trưởng GDP của Ireland có thể gán cho doanh thu toàn cầu của điện thoại iPhone vì Apple chuyển hầu hết lợi nhuận của các đơn vị chi trả tiền bản quyền công nghệ cho đơn vị đóng ở Ireland.

GDP không thể đo lường chính xác sức khỏe nền kinh tế, Ireland bèn chuyển sang dùng GNI, tức chỉ tính thu nhập của người dân Ireland, loại trừ lợi nhuận của các tập đoàn đa quốc gia sẽ chuyển đi nước ngoài. Thế nhưng GNI cũng không phản ánh đúng nền kinh tế Ireland. Bên cạnh các công ty đa quốc gia, Ireland còn là nước có nhiều máy bay cho thuê bao; người ta tính toán cứ mỗi hai giây lại có một chiếc máy bay do Ireland sở hữu và cho các hãng thuê cất cánh ở đâu đó trên thế giới. Doanh thu của các hãng cho thuê máy bay là rất cao, nhưng họ phải trừ khấu hao tiền mua máy bay hàng năm nên lợi nhuận cũng ở mức chừng mực. Thế nhưng, theo thông lệ GNI tính lợi nhuận trước khấu hao nên ngành cho thuê máy bay ở Ireland đóng góp rất lớn vào GNI chỉ trên giấy tờ.

Sở hữu trí tuệ cũng gây ra những vấn đề tương tự như máy bay cho thuê; các bằng sáng chế rồi sẽ hết hạn, cách tân đổi mới làm các công nghệ cũ mất giá. Và giống như cho thuê máy bay không tính khấu hao, GNI của Ireland không tính sự giảm giá của sở hữu trí tuệ. Hơn thế nữa, do các nước than phiền chuyện Ireland tự biến mình thành thiên đường thuế khi đặt mức thuế thu nhập doanh nghiệp thấp, các tập đoàn đa quốc gia đối phó bằng cách chuyển quyền sở hữu trí tuệ sang các đơn vị đóng tại Ireland. Thế là bao nhiêu lợi nhuận ở các nơi trên thế giới đều chuyển về Ireland với danh nghĩa trả tiền bản quyền công nghệ.

GDP rồi ngay cả GNI không giúp Chính phủ Ireland có bức tranh khách quan về nền kinh tế, cuối cùng họ phải tính một chỉ tiêu mới gọi là MDD (modified domestic demand - cầu nội địa có điều chỉnh). Tức là thay vì loại trừ các khu vực chỉ gồm các tập đoàn đa quốc gia (vì thực tế chúng cũng đóng góp vào nền kinh tế thông qua thuế và việc làm), Ireland chỉ nhìn vào tiêu dùng nội địa gồm chi tiêu, đầu tư của người dân và chính phủ, không tính xuất nhập khẩu. Riêng đầu tư phải loại trừ các khoản đầu tư cho sở hữu trí tuệ và máy bay cho thuê vì chúng không tác động gì nhiều đến kinh tế trong nước. Con số MDD được công bố thường xuyên, chẳng hạn tỷ lệ tăng trưởng 2,6% nói ở đầu bài, nhưng MDD cũng có những khiếm khuyết như không bao gồm thương mại quốc tế.

Giải pháp dung hòa là MDD nhưng có tính xuất nhập khẩu, gọi là GNI Star và viết thành GNI* và để loại trừ các méo mó nói ở trên, GNI* không tính nhập khẩu máy bay về đem đi cho thuê, trừ ra phần khấu hao máy bay cho thuê và sở hữu trí tuệ. Hiện nay GNI* được xem là phản ánh tốt nhất nền kinh tế nội địa Ireland, năm nay chừng 249 tỉ euro, so với GDP lên đến 475 tỉ euro. Nếu nhớ lại GDP Ireland tăng 26% trong năm 2015 thì GNI* năm đó giảm nhẹ.

Tính theo GDP, Ireland luôn lọt vào danh sách 10 nước có mức GDP đầu người cao nhất thế giới nhưng tính theo GNI*, thu nhập đầu người của Ireland chỉ bằng 95% mức bình quân của châu Âu - một mức phản ánh chính xác hơn bức tranh thực tế.

Theo Nguyễn Vũ - Báo Kinh tế Sài Gòn