Nên có chính sách khen thưởng người có phát hiện

Phát hiện được xem là bước khởi đầu của sự sáng tạo. Thông qua những phát hiện, các ý tưởng có thể nảy sinh dựa trên nền tảng ứng dụng khoa học - công nghệ để liên tục tạo ra các sản phẩm sáng tạo.

Phát hiện là hành động tìm kiếm và khám phá ra những vật thể, những quy luật tự nhiên đang hoặc đã tồn tại một cách khách quan, mà chưa được tìm thấy hay công nhận trước đó. Những phát hiện có nguồn gốc từ tự nhiên trong khi các phát minh là do con người tạo ra và đòi hỏi một số kiến thức, kỹ năng và trí tuệ của con người. Nếu phát hiện liên quan đến khám phá thì phát minh được tìm thấy thông qua thử nghiệm.

Trong lịch sử phát triển khoa học công nghệ, không ít lần, các nhà khoa học, nhà sáng tạo đã nhờ vào các phát hiện để ra đời những phát minh vĩ đại của nhân loại.

Benjamin Franklin đã phát hiện ra các hiệu ứng điện của sét. Điều này giúp ông phát minh ra cột thu lôi vào năm 1749. Ngày nay, cột thu lôi vẫn là sản phẩm thông dụng trong việc phòng chống tác hại của tia sét khi có giống bão, đảm bảo sự an toàn cho các công trình cao tầng.

Những phát minh cũng góp phần tìm thấy các phát hiện. Kính thiên văn hay kính viễn vọng (telescope) được phát minh bởi hai người thợ làm kính là Hans Janssen (cha) và Zacharias Janssen (con) người Hà Lan vào năm 1590. Nhờ có chiếc kính thiên văn, nhà khoa học Galileo Galilei phát hiện trên mặt trăng cũng có núi giống như trái đất, trái ngược với niềm tin tại thời điểm đó rằng mặt trăng là một hình cầu nhẵn.

Nhìn chung, phát hiện và phát minh tồn tại mối tương quan. Tuy nhiên, những phát hiện đang suy giảm, gián tiếp dẫn đến hiệu quả nghiên cứu trở nên kém năng suất hơn so với trước đây. Vì vậy, việc có những chính sách khuyến khích cho người phát hiện là thật sự cần thiết để cải thiện năng suất và hiệu quả nghiên cứu, nhận ra tiềm năng đầy đủ hơn của năng lực con người trong việc tạo ra tri thức.

Hầu hết các quốc gia đều không ghi nhận phát hiện là một đối tượng của tài sản trí tuệ. Tuy nhiên, không thể không thừa nhận ý nghĩa của phát hiện trong sự sáng tạo các tài sản trí tuệ. Gần đây, trong bộ luật dân sự mới nhất (năm 2021) của Trung Quốc có quy định việc công dân có sự phát hiện thì được hưởng quyền phát hiện (điều 97). Theo đó, người phát hiện có quyền đề nghị và nhận giấy chứng nhận phát hiệntiền thưởng hoặc phần thưởng khác. Điều này khẳng định sự công nhận vai trò của những phát hiện đối với tài sản trí tuệ nói riêng và sự phát triển của khoa học - công nghệ nói chung.

Tại Việt Nam, khen thưởng là việc ghi nhận, biểu dương, tôn vinh và khuyến khích bằng lợi ích vật chất đối với cá nhân, tập thể, hộ gia đình có thành tích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (theo khoản 3 điều 3 Luật Thi đua, khen thưởng 2022). Tuy nhiên, quy định hiện nay chỉ mới có nội dung khen thưởng về phát minh, sáng chế, chưa có quy định khen thưởng đối với những phát hiện. Để khuyến khích sự tìm tòi, khám phá, Chính phủ có thể ban hành các chính sách phúc lợi, khen thưởng cho người phát hiện để ghi nhận, tôn vinh những khám phá có tính ứng dụng khoa học - công nghệ, mang lại hiệu quả cao, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội nước nhà.

Theo NGUYỄN HOÀNG NAM (Khoa Luật, Trường Kinh tế, Luật và Quản lý Nhà nước, Đại học Kinh tế TPHCM) – Báo Kinh Tế Sài Gòn