Mặc cho các bài viết ca tụng tiềm năng to lớn của trí tuệ nhân tạo (AI), nhiều chuyên gia khẳng định cho đến nay công nghệ này chưa có tác động kinh tế gì cả.
Nếu các doanh nhân có lo lắng vì sao xung quanh mình cứ nghe bàn tán râm ran về AI mà doanh nghiệp mình chưa chuyển biến gì, xin đừng quá băn khoăn. Có thể nói, tiếp cận các công cụ AI, nhất là AI tạo sinh ở mức độ cá nhân, đang diễn ra ngày càng lan rộng nhưng sử dụng AI cho toàn công ty vào các quy trình thường thấy ở doanh nghiệp là chưa nhiều, chưa phải là xu hướng phổ biến.
Về mặt cá nhân, một khảo sát gần đây của McKinsey, một hãng tư vấn lớn, cho thấy gần hai phần ba những người được hỏi cho biết họ có sử dụng công nghệ AI trong công ty, cao gần gấp 2 lần so với năm ngoái. Một báo cáo của Microsoft và LinkedIn cho thấy 75% các công nhân tri thức toàn cầu (tức ý nói đến những người làm việc trước máy tính) có sử dụng AI. Chuyện này không có gì lạ vì khi người ta tìm kiếm thông tin trên Google hay chọn bài nhạc trên Spotify thực chất họ có sử dụng AI trong các thao tác này dù biết hay không.
Nhìn chung chỉ công ty nào xác định được quy trình hoạt động thành các bước cụ thể rồi huấn luyện cho công cụ AI theo các bước này thì mới mong triển khai AI hiệu quả.
Thế nhưng về mặt công ty, số liệu của Cục Thống kê Mỹ có thể làm nhiều người ngạc nhiên: chỉ 5% doanh nghiệp có sử dụng AI trong nửa tháng trước đó. Ngay cả ở San Francisco, nhiều người chuyên về công nghệ thú thiệt họ chưa bỏ ra 20 đô la mỗi tháng để đăng ký phiên bản ChatGPT có trả tiền.
Tình hình này cũng tương tự như thế ở nước khác. Số liệu chính thức của Canada cho thấy chỉ 6% doanh nghiệp của nước này có sử dụng AI trong sản xuất hay cung cấp dịch vụ trong 12 tháng qua. Khảo sát của Anh cho thấy mức độ khá hơn, chừng 20% doanh nghiệp có dùng AI. Ngay cả ở Anh mức độ tăng trưởng số lượng doanh nghiệp có dùng AI là rất chậm – vào tháng 9 năm ngoái tỷ lệ có dùng AI cũng chỉ là 20%.
Doanh nghiệp cho biết họ chưa ứng dụng AI vì lo ngại các vấn đề bảo mật dữ liệu, thuật toán có thiên kiến và nhất là hiện tượng “ảo giác”, tức AI bịa chuyện trả lời sai. McDonald’s, chuỗi thức ăn nhanh vừa mới ngưng cuộc thử nghiệm sử dụng AI để tiếp nhận đơn hàng của khách lái xe qua vì hệ thống phạm phải các sai sót lớn như cộng thêm 222 đô la vào hóa đơn của khách. Các nhà tư vấn nói nhiều doanh nghiệp không biết đầu tư vào đâu; nhiều doanh nghiệp khác thấy tốc độ phát triển của AI quá nhanh, họ e rằng đầu tư không khéo sẽ chóng lạc hậu, mất tiền.
Những công ty có ứng dụng AI thường sử dụng chúng vào các tác vụ rất cụ thể, như biên soạn cẩm nang quản lý nhân sự cho bất kỳ ai thắc mắc về chính sách lương thưởng có thể được giải đáp nhanh chóng. Nhìn chung chỉ công ty nào xác định được quy trình hoạt động thành các bước cụ thể rồi huấn luyện cho công cụ AI theo các bước này thì mới mong triển khai AI hiệu quả. Một số công ty công nghệ sử dụng AI để làm công tác tiếp thị.
Hãng Goldman Sachs theo dõi các công ty có tiềm năng tăng lợi nhuận nhờ ứng dụng AI qua việc tăng năng suất; thế nhưng tính từ cuối năm 2022 giá cổ phiếu của những công ty như thế không hơn gì mức tăng trưởng bình quân của thị trường chứng khoán. Hay nói cách khác, các nhà đầu tư không thấy công ty ứng dụng AI làm ra thêm lợi nhuận. Ngược lại, vì chú trọng vào ứng dụng AI, các công ty này có thể bỏ lỡ nhiều mảng khác.
Hiện nay nhiều nhà kinh tế thay đổi cách suy nghĩ, giờ họ cho rằng AI sẽ thay đổi nền kinh tế mà không làm người ta mất việc. Các công cụ AI tạo sinh như ChatGPT có thể tiết kiệm thời gian cho nhân viên văn phòng nhưng chưa thay họ được. Vì thế từng cá nhân có thể dùng AI trong công việc để nâng hiệu suất làm việc nhưng toàn công ty thì chưa thể ứng dụng AI vào cả quy trình vì chưa sẵn sàng.
Chẳng hạn, Klarna, một hãng dịch vụ tài chính trực tuyến, tuyên bố các trợ lý AI của họ đang làm phần việc của hơn 700 nhân viên dịch vụ khách hàng toàn thời gian. Lãnh đạo Klarna cho rằng nhờ AI mà nhân sự tại công ty hàng năm giảm một phần năm.
Tuy nhiên người ta phát hiện Klarna sắp lên sàn chứng khoán cần có cái mới để thu hút sự chú ý. Thực tế, số lượng nhân viên của Klarna đã sụt giảm ngay cả trước khi ứng dụng AI. Giá trị công ty giờ còn một nửa trước đây. Việc cắt giảm nhân sự hiện nay chủ yếu là do tuyển dụng quá mức trong giai đoạn đại dịch Covid-19 chứ chưa hẳn vì nhờ có AI.
Hiện nay chưa thấy hiện tượng AI lấy đi công việc của nhiều người – mức độ thất nghiệp ở các nước giàu vẫn dưới 5%, là mức thấp nhất từ trước đến nay. Số liệu cũng không cho thấy việc nhân viên chuyển nhiều từ công ty này sang công ty khác, một hiện tượng ắt đã diễn ra nếu AI lấy đi công việc của nhiều người.
Hiện nay nhiều nhà kinh tế thay đổi cách suy nghĩ, giờ họ cho rằng AI sẽ thay đổi nền kinh tế mà không làm người ta mất việc. Các công cụ AI tạo sinh như ChatGPT có thể tiết kiệm thời gian cho nhân viên văn phòng nhưng chưa thay họ được. Vì thế từng cá nhân có thể dùng AI trong công việc để nâng hiệu suất làm việc nhưng toàn công ty thì chưa thể ứng dụng AI vào cả quy trình vì chưa sẵn sàng.
Theo Nguyễn Vũ – Báo Kinh tế Sài Gòn
